Zamieszczona poniżej dyrektywa Episkopatu Polski z 1958 stanowi reakcję na encyklikę Musicae sacrae z 1955. Jak widać dyrektywa utrzymana jest w tonie konkretnym i restrykcyjnym, który podkreśla wagę dobrze wykonywanego śpiewu gregoriańskiego oraz polifonii Szkoły Rzymskiej. Dyrektywa różnicuje także jasno pomiędzy śpiewem liturgicznym, pozaliturgicznym i pieśniarstwem religijnym. Nie wiemy, na ile wpłynęła ona na poziom muzyki sakralnej w Polsce na przełomie lat 1950-tych i 1960-tych, ale za pewnością ani w zamyśle ani w konsekwencjach nie przyczyniła się ona do dzisiejszego wycia oraz przysłowiowych „Czarnych Madonn”.

DYREKTYWY EPISKOPATU POLSKI
W ZWIĄZKU Z INSTRUKCJĄ
KONGREGACJI OBRZĘDÓW
Z DNIA 3.9.1958 R.
O MUZYCE SAKRALNEJ I LITURGII

(Warszawa 12/1962/353-372).

 Muzyka sakralna

Ogólne zasady

Cel muzyki sakralnej

35. Głównym zadaniem muzyki i śpiewu sakralnego jest nadawanie tekstom liturgicznym wyrazistości i mocy tak, by wierni łatwiej wznosili swe umysły do Boga i skuteczniej przyjmowali Łaski Boże płynące z Sakramentów świętych. Śpiew i muzyka wspiera usposobienie ducha, umacnia je, rozgrzewa, „dzięki czemu wszyscy mogą mocniej, żarliwiej i skuteczniej uwielbiać i błagać Boga w Trójcy Świętej Jedynego”, a przeżywając piękno i głęboką treść zawartą w utworach muzyki sakralnej skuteczniej pobudzają się do umiłowania Boga, najwyższego piękna. Środkiem do tego jest krzewienie kiltury muzycznej wśród wiernych i przechowanie w narodzie polskim tradycyjnych pieśni kościelnych.

Przymioty muzyki sakralnej

36. Muzykę sakralną powinny cechować świętość, piękno i powszechność.

 a) Świętość muzyki i śpiewu sakralnego przejawia się w tekstach liturgicznych, w charakterze odmiennych od utworów świeckich, w układzie melodycznym, harmonicznym i rytmicznym, oraz szczególnym natchnieniu i namaszczeniu usposabiającym tak wykonawców jak i słuchaczy do modlitwy i pobożnego skupienia. Ta świętość muzyki sakralnej skłania wiernych, zależnie od okoliczności i rodzaju nabożeństwa, do pokuty i żalu za grzechy, do wdzięcznego uwielbiania Boga, do radości z narodzenia Syna Bożego, dokonanego przezeń dzieła Odkupienia i Jego królewskiej chwały, do adoracji najświętszego Sakramentu, do ufności przy przyjmowaniu Sakramentów świętych, wreszcie jest pociechą w smutku i nadzieją miłosierdzia Bożego przy pogrzebach i modlitwach za zmarłych.

 b) Drugim przymiotem muzyki sakralnej jest jej piękno, które posiada jedynie prawdziwa sztuka tak pochodzenia ludowego jak i profesjonalnego, „gdyż inaczej niepodobieństwem jest, aby na dusze słuchaczy wywierała ten wpływ, jaki Kościół wywrzeć zamierza, przyjmując do swej liturgii sztukę tonów” (Motu proprio św. Piusa X).

 c) Trzecim przymiotem muzyki sakralnej jest powszechność, przez to określenie rozumiemy taki układ i wykonanie utworów muzycznych, które usposabiają słuchaczy wszystkich narodów do pobożnego skupienia.

37. Cechami tymi odznaczają się w pierwszym rzędzie utwory gregoriańskie i polifonii klasycznej. Wymienionymi wyżej cechami powinny się odznaczać także polskie pieśni kościelne. W świątyniach wolno je wykonywać jedynie za aprobatą Ordynariusza.

Rodzaje muzyki sakralnej

Śpiew gregoriański

38. Śpiew gregoriański jest śpiewem urzędowym Kościoła świętego w Polsce. Przywilej Św. Kongregacji Obrzędów z dnia 7 lipca 1961, wcale go nie usuwa; jak z innych orzeczeń Stolicy Apostolskiej wynika, jest on zawsze wzorem dla muzyki sakralnej: „tym bardziej śpiew jest sakralny im więcej zbliża się do melodii gregoriańskich” [Motu Proprio św.Piusa X ]. Śpiew ten miał, ma i zawsze mieć będzie właściwy wpływ na kompozycje tak pieśni ludowych jak i układanych dla chórów. Z niego wyłoniła się polifonia klasyczna. Zaniedbanie tego śpiewu byłoby równoznaczne z odcięciem kultury muzycznej od korzenia, co doprowadziłoby do zeświecczenia muzyki sakralnej, śpiew gregoriański przechowuje w swym brzmieniu ducha modlitewnego ludzkości, od starożytnego Egiptu poprzez całą historię Starego Zakonu, poprzez pierwsze wieki chrześcijaństwa, przez ascetyczne średniowiecze, aż do naszych czasów. Jest to śpiew tradycyjny. Utwory gregoriańskie układali święci Biskupi, Opaci, święci Wyznawcy. Czerpali oni natchnienie do swych kompozycji z żarliwej modlitwy i ducha pokuty oraz zdrowej ascezy chrześcijańskiej. Śpiew zatem gregoriański jest środkiem pomocniczym do liturgicznego wychowania społeczności katolickiej.

39. Prawda, że nieumiejętnie wykonywany śpiew gregoriański nie sprawia tych błogosławionych skutków – podobnie jak bezduszna modlitwa, dlatego pragnieniem naszym jest, by śpiew ten w Polsce był wykonywany jak najstaranniej.

40. Uczelnie muzyki sakralnej mają obowiązek nauczać tego śpiewu tak teoretycznie jak i praktycznie, zgłębiać jego rytm, chironomię i estetykę. Na nim powinna urabiać ducha chrześcijańskiego młodzież katolicka, tak duchowna jak i świecka w swych zespołach chóralnych i wyrabiać w sobie ducha prawdziwej pobożności.

41. Pielęgnowanie śpiewu gregoriańskiego w Polsce i wykonywanie go obowiązuje i nadal, czy to we Mszach śpiewanych, czy podczas innych nabożeństw. Wykonywać go powinni nie tylko kapłani lecz i zespoły chóralne, organiści i wszyscy wierni, Zespoły wiernych biorą udział w śpiewie gregoriańskim pod warunkiem, że zawsze kierownikiem tego śpiewu będzie człowiek znający tę sztukę, a wierni nauczą się wzorowo melodii i tekstu łacińskiego, którego treść będzie im wyjaśniona.

42. Nauka śpiewu gregoriańskiego i muzyki sakralnej w wyższych Seminariach Duchownych diecezjalnych i zakonnych, powinna się odbywać zgodnie z programem nauczania tego przedmiotu, zatwierdzonym przez Konferencję Episkopatu Polski.

43. Zakony i Zgromadzenia zakonne męskie w nowicjatach, Seminariach niższych i w obsługiwanych przez nie świątyniach publicznych powinny przodować w pielęgnowaniu śpiewu gregoriańskiego.

44. Szczegółowe wskazania obowiązujące Zakony i Zgromadzenia zakonne żeńskie dołączone są do niniejszych Dyrektyw.

Polifonia klasyczna i muzyka wielogłosowa nowoczesna w liturgii w Polsce

45. Przez polifonię klasyczną należy rozumieć ten styl wielogłosowej muzyki, który przekazała nam Szkoła Rzymska w XVI wieku z księciem muzyki kościelnej Palestryną na czele. Wymienić tu należy również dzieła takich autorów jak Josquin de Pres, Orlandus Lassus, L. de Vittoria, Wacław z Szamotuł, W. Zieliński, B. Pękiel, G.G. Gorczycki itd. Na wzór polifonii klasycznej powstało wiele kompozycji późniejszych, które również mają charakter muzyki kościelnej, choć w swym rozwoju otrzymały nową treść muzyczną i przez to stały się bardziej nowoczesne. Śpiewy te są dopuszczone do czynności liturgicznych i nabożeństw obok śpiewu gregoriańskiego, byleby odpowiadały wymaganiom liturgii i były wykonywane starannie przez zespoły mające ku temu odpowiednie warunki.

46. Przez muzykę nowoczesną rozumieć należy taką treść muzyczną, w której zastosowano nowoczesne środki muzyczne: chromatyzm czyli zabarwienie półtonowe, różne skale oraz nowoczesną harmonię, która w wielu wypadkach odrzuciła dawne prawa budowy i łączenia akordów. – Muzyka nowoczesna może być stosowana w obrzędach liturgicznych, byleby posiadała przymioty muzyki sakralnej – świętość, piękno, powszechność i nie przedłużała akcji liturgicznej.

47. Zgodnie z rozporządzeniem Św. Kongregacji Obrzędów z dnia 10 lipca 1959 r. wszelkie solowe produkcje nowoczesnej muzyki sakralnej w czasie Mszy św. są zabronione. Wyjątek stanowią partie solowe kompozycji śpiewanej przez chór, które mogą wykonywać soliści – ale tylko mężczyźni.

48. W czasie Mszy św; z chórem wielogłosowym, utwory polifoniczne należy tak rozplanować, by znalazł się również czas na odśpiewanie pieśni przez ogół wiernych.

Religijny śpiew ludowy

49. Liczne i różnorodne pieśni ludowe są bezcennym duchowym skarbem Kościoła w Polsce, są bowiem od wieków wyrazem wiary i pobożności katolików polskich. Skarb ten należy otaczać opieką, pielęgnować i pomnażać przekazując go w spuściźnie przyszłym pokoleniom. – Do obowiązku każdego duszpasterza należy uczyć dziatwę i starszych wiernych śpiewać poprawnie religijne pieśni ludowe.

50. Poleca się duszpasterzom, by skrzętnie zbierali teksty religijnych pleśni ludowych regionalnych, odpustowych, pieśni pielgrzymów i przesyłali je swojej władzy diecezjalnej, która przekazywać je będzie Podkomisji Liturgicznej Episkopatu dla Spraw Muzyki i śpiewu Kościelnego. Pieśni wartościowe będą włączane do urzędowego zbioru pieśni religijnych.

51. Pieśni religijne śpiewane w niektórych okolicach, nie mające aprobaty Władzy duchownej, rządcy kościołów mają obowiązek przesłać Kurii diecezjalnej, celem otrzymania Imprimatur. Bez takiej aprobaty nie wolno śpiewać żadnej pieśni religijnej tak w czasie Mszy św. jak i w czasie nabożeństw.

52. Duszpasterze dołożą starań, by podczas Mszy św. czytaenj organiści dobierali pieśni odpowiadające treścią poszczególnym częściom Mszy świętej. Najstosowniejsze są pieśni mszalne. Co do śpiewów w czasie Mszy św. śpiewanych, należy zachować przepisy Instrukcji Episkopatu z dnia 7 lipca 1961 r.

53. W kościołach parafialnych, rektorskich i zakonnych zaleca się śpiewać przed Mszą św. prymarią, Godzinki ku czci Niepokalanego Poczęcia N.M.P., szczególnie w soboty, niedziele i święta. Śpiewanie Różańca, przed niedzielną sumą i nieszporami jest godne zalecenia i pochwały.

54. Należy również zachęcać wiernych, by Godzinki i inne pieśni religijne śpiewali po domach rodzinnych oraz by pielęgnowali wiekowy, piękny zwyczaj śpiewania w majowe wieczory, pieśni Maryjnych przy polnych figurach i kapliczkach, po nabożeństwie majowym w kościele.

Śpiew sakralny w Sanktuariach Maryjnych

55. Doniosłe znaczenie w rozszerzaniu wzorowej muzyki sakralnej mają wszystkie Sanktuaria Maryjne w Polsce – szczególnie Jasna Góra – gdzie gromadzą się liczne pielgrzymki na uroczystości odpustowe.

56. Rządcy Sanktuariów Maryjnych otoczą śpiew religijny liturgiczny i pozaliturgiczny szczególną opieką, kierując się następującymi wskazaniami:

a) przed głównymi uroczystościami odpustowymi, zawczasu zatroszczą się, by kapłan wykształcony w muzyce sakralnej, w oparciu do Dyrektywy Episkopatu, ułożył program pieśni liturgicznych i pozaliturgicznych do wykonania w czasie głównych uroczystych Mszy św. i nabożeństw.

b) Z programem tym zapoznają się okoliczne parafie, z których spodziewają się nadejścia większych pielgrzymek i poproszą miejscowych duszpasterzy o wyuczenie wiernych pieśni zaplanowanych do śpiewania. Program liturgiczno-muzyczny na doroczne uroczystości odpustowe na Jasnej Górze najlepiej będzie podać do wiadomości, w odpowiednim czasie, w katolickiej prasie (np. w Przewodniku Katolickim, Gościu Niedzielnymi), by duszpasterze mogli przygotować pielgrzymów do uroczystości.

 c) Po przybyciu pielgrzymów, zachęcą ich do wspólnego śpiewania aklamacji mszalnych i przewidzianych pieśni, następnie przeprowadzą wspólną próbę śpiewu w celu uzgodnienia rytmu i melodii pieśni. Do tego celu posłużą się pomocą kapłana znawcy muzyki sakralnej, który umiejętnie przeprowadzili próbę i kierował będzie śpiewem w czasie Mszy św., czy nabożeństwa. Kapłan ten może spełniać równocześnie rolę liturgicznego kierownika – komentatora.

 d) Pielgrzymi przygotowani według powyższych zaleceń do modlitwy śpiewanej odniosą niewątpliwie pełny duchowy pożytek z udziału w pielgrzymce i uroczystości odpustowej.

Księgi chorałowe i śpiewniki

57. Melodie śpiewu gregoriańskiego wydaje Stolica Apostolska. Wszystkie śpiewniki w Polsce służące celom liturgicznym mogą jedynie wtedy otrzymać aprobatę kościelną, jeśli są uzgodnione z Wydziałem Watykańskim. Wydania melodii gregoriańskich posiadające znaki rytmiczne Szkoły Solesmeńskiej mają pełne prawa stosowania ich w praktyce liturgicznej Kościoła św. (por. Synod Rzymski – 1960, str.576 – 1-o).

58. Ponadto śpiewnikiem liturgicznym dla Polski jest Rytuał zatwierdzony przez Św. Kongregację Obrzędów dla Polski. Teksty i melodie zawarte w śpiewnikach kościelnych muszą być uzgodnione z Rytuałem.

59. Pieśni religijne ludowe, przeznaczone do śpiewania w czasie nabożeństw pozaliturgicznych w Polsce, zebrane, ustalone pod względem tekstu i melodii na zlecenie Episkopatu Polski, stanowią urzędowy zbiór pieśni kościelnych polskich. Zbiór ten opublikowany przez Wydawnictwo Pallottinum w r. 1955 pod tytułem „Śpiewnik kościelny”, zawiera 120 pleśni tradycyjnych w Polsce. We wszystkich zatem śpiewnikach i modlitewnikach pieśni z urzędowego zbioru mają być, pod względem tekstu i melodii, dosłownie przedrukowane.

60. Urzędowy Zbiór pleśni nie stoi i nie przeszkadza rozwojowi religijnego pieśniarstwa polskiego; Dawne pieśni nie włączone do Zbioru jak i nowopowstające, które otrzymają aprobatę Władzy Diecezjalnej na mocy orzeczenia Diecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej, mogą być drukowane w śpiewnikach i książkach do modlitwy.

61. O przyjęciu pieśni do ogólnego Zbioru decyduje uchwała Episkopatu Polski – na wniosek Podkomisji Liturgicznej Episkopatu dla Spraw Muzyki l śpiewu Kościelnego.